თანამედროვე სამყაროში, საჯარო-კერძო პარტნიორობა (PPPs) იქცა მთავარ სტრატეგიად ეკონომიკური გაძლიერებისა და განვითარების ხელშეწყობისთვის.
დღესდღეობით, სახელმწიფო-კერძო პარტნიორობა აერთიანებს თანამშრომლობას საჯარო-კერძო სექტორებს შორის პროექტების ერთობლივი განხორციელების ან საჯარო სერვისების მიწოდების მიზნით. ეს თანამშრომლობა გამოიხატება სხვადასხვა ფორმით, როგორიცაა ინფრასტრუქტურის განვითარება, სამედიცინო დახმარება, განათლება, ტრანსპორტი, ენერგეტიკა და მრავალი სხვა. PPP-ები, როგორც წესი, მოიცავს გრძელვადიან ხელშეკრულებას საჯარო სექტორს და კერძო კომპანიას ან კონსორციუმს შორის.
საქართველოში PPP-ების საკანონმდებლო ბაზა ძირითადად რეგულირდება „სახელმწიფო-კერძო პარტნიორობის შესახებ“ კანონით, რომელიც 2017 წელს იქნა მიღებული. კანონი ითვალისწინებს სახელმძღვანელო პრინციპებს პროექტის იდენტიფიკაციის, შესყიდვების პროცესების, რისკის გაზიარების მექანიზმების, კონტრაქტების მართვისა და დავების გადაწყვეტის შესახებ. საპარტნიორო ფონდი მოქმედებს როგორც ცენტრალური ორგანო, რომელიც პასუხისმგებელია ქვეყანაში PPP პროექტების განხორციელებასა და ზედამხედველობაზე.
საქართველოში არსებული მარეგულირებელი ჩარჩოს პარალელურად, საინტერესოა გავეცნოთ ევროკავშირში არსებულ პრაქრიკას. ამ მხრივ უნდა ითქვას, რომ ევროკავშირს არ აქვს ერთიანი მარეგულირებელი ჩარჩო PPP-ებისთვის, რადგან თითოეულ წევრ სახელმწიფოს აქვს საკუთარი მიდგომა. თუმცა, ევროკავშირი გვაწვდის გაიდლაინებსა და საუკეთესო პრაქტიკას სხვადასხვა დირექტივებისა და ინიციატივების მეშვეობით. ევროკომისია მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს შექმნან სამართლებრივი და ინსტიტუციური ჩარჩოები, რომლებიც უზრუნველყოფენ PPP პროექტების გამჭვირვალობას, კონკურენციას და ფულის ღირებულებას. გარდა ამისა, ევროპის საინვესტიციო ბანკი და სხვა ფინანსური ინსტიტუტები სთავაზობენ ფინანსურ მხარდაჭერას PPP ინიციატივებისთვის.
საჯარო-კერძო პარტნიორობის უპირატესობები საჯარო სექტორისთვის:
- გაუმჯობესებული სერვისების მიწოდება: PPP-ებს შეუძლიათ გააუმჯობესონ საჯარო სერვისების ხარისხი და ეფექტურობა კერძო სექტორის გამოცდილების, ტექნოლოგიებისა და ინოვაციების გამოყენებით.
- ფისკალური ტვირთის შემცირება: კერძო სექტორი იზიარებს ფინანსურ რისკებს და საინვესტიციო ხარჯებს, ათავისუფლებს ზეწოლას სახელმწიფო ბიუჯეტზე;
- საოპერაციო და ტექნიკური რისკების გადაცემა: კერძო პარტნიორები ხშირად იღებენ პასუხისმგებლობას ექსპლუატაციის, ტექნიკური მომსახურებისა და სასიცოცხლო ციკლის ხარჯებზე, რაც უზრუნველყოფს აქტივების უფრო ეფექტიანად მართვას.
- პროექტის დაჩქარებული მიწოდება: PPP-ებს შეუძლიათ დააჩქარონ ინფრასტრუქტურული პროექტების მიწოდება შეფერხებების შემცირებით, როგორც წესი, დაკავშირებულია სახელმწიფო შესყიდვების ტრადიციულ პროცესებთან.
საჯარო-კერძო პარტნიორობის უპირატესობები კერძო სექტორისთვის:
- შემოსავლების გენერირება: PPP-ები კერძო კომპანიებს აწვდიან შემოსავლების გრძელვადიან ნაკადებს პროექტების შემუშავების, ექსპლუატაციისა და შენარჩუნების გზით.
- ბაზრის გაფართოება: საჯარო სექტორთან თანამშრომლობა კერძო კომპანიებს საშუალებას აძლევს, მიიღონ ახალი ბაზრები და ისარგებლონ მთავრობის მხარდაჭერით.
- შემცირებული ფინანსური რისკი: რისკების გაზიარება საჯარო სექტორთან, როგორიცაა მშენებლობის შეფერხება ან ხარჯების გადაჭარბება, უზრუნველყოფს უფრო მეტ ფინანსურ სტაბილურობას კერძო პარტნიორებისთვის.
- ცოდნის გადაცემა და ინოვაცია: საჯარო სექტორის თანამშრომლობა გთავაზობთ ცოდნის გაზიარების, ტექნოლოგიური მიღწევებისა და ინოვაციების შესაძლებლობებს.
საჯარო და კერძო პარტნიორობის უპირატესობებზე საუბრისას, უნდა აღინიშნოს, ის ასპექტები, რაც ხელს უწყობს ქვეყნის ეკონომიკურ გაძლიერებას:
- რესურსების ეფექტიანი განაწილება: PPP-ები ოპტიმიზაციას უკეთებენ რესურსების განაწილებას ეფექტურობის მიღწევებისა და კერძო სექტორის ინოვაციების მეშვეობით.
- რისკის გაზიარება: ორივე სექტორი იზიარებს რისკებსა და პასუხისმგებლობებს, რაც უზრუნველყოფს პროექტის რისკების დაბალანსებულ განაწილებას.
- ანგარიშვალდებულება და გამჭვირვალობა: PPP კონტრაქტები ხშირად მოიცავს შესრულების ინდიკატორებს და მონიტორინგის მექანიზმებს, რათა უზრუნველყოს ანგარიშვალდებულება და გამჭვირვალობა პროექტის განხორციელებაში.
- ინფრასტრუქტურის ხარისხის გაუმჯობესება: კერძო სექტორის ჩართულობა ხშირად იწვევს ინფრასტრუქტურის ხარისხის გაუმჯობესებას მათი გამოცდილებისა და გრძელვადიან შედეგებზე ფოკუსირების გამო.
სახელმწიფო-კერძო პარტნიორობას შეუძლია მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს საქართველოს ეკონომიკის გაძლიერებაში. PPP-ს შეუძლია ხელი შეუწყოს ისეთი სასიცოცხლო ინფრასტრუქტურის მშენებლობას და გაუმჯობესებას, როგორიცაა სატრანსპორტო ქსელები, ენერგეტიკული ობიექტები და სატელეკომუნიკაციო სისტემები, რითაც გააუმჯობესებს ეკონომიკურ კავშირს და მოიზიდავს ინვესტიციებს. აგრეთვე, აღსანიშნავია, რომ PPP პროექტები ქმნის სამუშაო ადგილებს როგორც მშენებლობის, ისე ექსპლუატაციის ფაზაში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკურ ზრდას და უმუშევრობის შემცირებას.
საგულისხმოა, რომ კერძო სექტორთან თანამშრომლობა იძლევა მიღწევების, გამოცდილების და საუკეთესო პრაქტიკის, ინოვაციების ხელშეწყობას და ქვეყნის ცოდნის ბაზის განახლებას. PPP-ებს შეუძლიათ ეკონომიკური დივერსიფიკაციის სტიმულირება ინვესტიციების სტიმულირებით ისეთ სექტორებში, როგორიცაა განახლებადი ენერგია, ტურიზმი, ჯანდაცვა და განათლება, და ამავდროულად შეამცირებს დამოკიდებულებას ტრადიციულ ინდუსტრიებზე.
საჯარო-კერძო პარტნიორობის მეშვეობით, საქართველოს შეუძლია გააუმჯობესოს ისეთი საჯარო სერვისების ხარისხი და ეფექტიანობა, როგორიცაა ჯანდაცვა, განათლება და კომუნალური მომსახურება, რაც გამოიწვევს მისი მოქალაქეების ცხოვრების დონის გაუმჯობესებას.
სახელმწიფო-კერძო პარტნიორობა გვთავაზობს ერთობლივ მიდგომას ეკონომიკური გაძლიერებისა და განვითარების მიმართ. ორივე სექტორის ძლიერი მხარეების გამოყენებით, საქართველოს მსგავს ქვეყნებს შეუძლიათ გამოიყენონ კერძო სექტორის გამოცდილება, ინოვაციები და ფინანსური რესურსები ინფრასტრუქტურის განვითარების დასაჩქარებლად, საჯარო სერვისების გასაუმჯობესებლად, ეკონომიკური დივერსიფიკაციის ხელშეწყობისა და მდგრადი ზრდის სტიმულირებისთვის. ეფექტური რეგულირება, რისკების ფრთხილად მართვა და გამჭვირვალე მმართველობა აუცილებელია PPP-ების სარგებლობის მაქსიმალურად გაზრდის მიზნით, პოტენციური უარყოფითი მხარეების შესამცირებლად. რამდენადაც საქართველო აგრძელებს თავისი ეკონომიკის გაძლიერებას, სახელმწიფო-კერძო პარტნიორობას კარგად შემუშავებული და სათანადოდ რეგულირებული PPP-ების მეშვეობით შეუძლია გადამწყვეტი როლი ითამაშოს ამ მიზნების მიღწევაში.